Dzieło czy usługa? Jak poprawnie określić i wybrać rodzaj umowy IT?

W branży IT, chociaż oczywiście nie tylko w tej, funkcjonują dwa podstawowe modele umów. Pierwszy to model umowy o dzieło, w której liczy się rezultat. Drugi to model umowy usługowy czyli zlecenie – liczy się w nim staranne i profesjonalne działanie, efekt zaś jest kwestią drugorzędną.

Zamów wzory umów IT!

Duża część sporów w branży IT obejmującej wytwarzanie oprogramowania powstaje właśnie na tle modelu kontraktowego. Często można spotkać się z przypadkami, w których strony podpisują klasyczną (jakby mogło się wydawać) umowę usługową – bez specyfikacji i z rozliczeniem godzinowym (T&M), a zamawiający na koniec projektu, zazwyczaj gdy mu się coś nie spodoba, podniesie argument, że umówił się z wykonawcą na wykonanie konkretnego dzieła.

Sprawa następnie ląduje w sądzie – jedna ze stron uważa, że miała świadczyć usługi a druga próbuje argumentować, że efektem prac miał być wcześniej opisany program komputerowy.

Różnice między usługami a dziełem

Zgodnie z Kodeksem cywilnym przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Efektem prac przy umowie o dzieło ma być więc jakiś konkretny rezultat. W przypadku umowy zlecenia chodzi o wykonywanie czynności a nie o efekt (co nie znaczy, że koniec końców żadnego namacalnego efektu nie będzie”). Przepisy stanowią jasno, że przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Kolejną ważną różnicą jest kwestie ewentualnego wyjścia z umowy. Powszechnym błędem jest twierdzenie, że można wypowiedzieć umowę o dzieło. Niestety nie jest to prawda. Od umowy o dzieło można jedynie odstąpić. Odstąpienie tym różni się od wypowiedzenia, że działa wstecz. Oznacza to, że umowa jest uważana za niezawartą a strony muszą zwrócić sobie wzajemne świadczenia. Inaczej jest w umowie o świadczenie usług (zlecenie). Taką umowę można wypowiedzieć. Ma skutek na przyszłość a strony zachowują to co sobie wzajemnie świadczyły. Ma to swoje daleko idące konsekwencje – warto o tym pamiętać wybierając konkretny model kontraktowy w IT.

Model kontraktowy a metoda realizacji prac

Projekty polegające na stworzeniu programu komputerowego realizowane są w dwóch głównych metodach projektowych – waterfall i agile. Metodyki te można oczywiście opisywać bardzo szeroko. Jednak na potrzeby tego artykułu musisz wiedzieć, że waterfall jest odpowiednikiem umowy o dzieło, z uwagi na to, że w teorii strony wiedza na co się umawiają, z góry określa się efekt końcowy wraz ze specyfikacją, a projekt podzielony jest na sztywne etapy.

Zazwyczaj jest to etap analizy, projektowania, implementacji, testowania i utrzymania. Zazwyczaj także nie można przejść do kolejnego etapu bez zamknięcia poprzedniego. Inaczej sprawa się ma przy metodykach zwinnych (agile). W tym wypadku mamy do czynienia najczęściej z umową o świadczenie usług. Strony nie wiedzą do końca na co się umawiają. Często efekt końcowy określony jest bardzo mgliście i może się wielokrotnie zmieniać. Metodyki zwinne stawiają na działania a nie efekt.

Oczywiście musisz pamiętać, że często te metodyki wraz z modelami kontraktowymi potrafią się mieszać. Sytuacja się wtedy komplikuje i staje się trudniejsza do interpretacji. Przykładowo często można spotkać się z umową zwinną (agile’ową), która w rzeczywistości jest umową waterfallową ale w sprintach.

Co na to orzecznictwo?

Z pomocą w interpretacji czy mamy do czynienia z umową o dzieło czy o świadczenie usług przychodzi nam orzecznictwo sądów. Poniżej znajdziesz przydatne orzeczenia (wyroki) w tym temacie.

Zasadniczy w tej materii przepis art. 627 KC wskazuje tylko na potrzebę “oznaczenia dzieła” i dopuszcza określenie świadczenia ogólnie w sposób nadający się do przyszłego dookreślenia na podstawie wskazanych w umowie podstaw lub bezpośrednio przez zwyczaj bądź zasady uczciwego obrotu (art. 56 KC). Przy dziełach skomplikowanych poza określeniem wszystkich istotnych cech dzieła niezbędna jest dalsza indywidualizacja jego przedmiotu w postaci rozwiniętego opisu rezultatu pod względem technicznym, funkcjonalnym bądź estetycznym. (Wyrok SN z dnia 5 marca 2004 r. I CK 329/03)

Przedmiot umowy o dzieło może być określony w różny sposób i różny może być stopień tego dookreślenia, pod warunkiem, że nie budzi wątpliwości o jakie dzieło chodzi. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 30 października 2014 r. III Aua 713/14)

W praktyce, umowę wdrożeniową można skonstruować zarówno w modelu umowy o dzieło, jak w modelu umowy o świadczenie usług. Różnica między tymi modelami sprowadza się w uproszczeniu do tego, że o ile w pierwszym z nich gotowy system jest rezultatem, za którego osiągnięcie odpowiada wykonawca, to w drugim modelu wykonawca ma z należytą starannością wspierać proces wdrażania systemu przez zamawiającego, nie odpowiadając za sam rezultat. Uzasadnione wątpliwości, co do poprawności kwalifikacji takiej umowy jako umowa o dzieło mogą wynikać z tego, że według tradycyjnego poglądu, rezultat umowy o dzieło powinien być ściśle określony, na co zresztą wskazał Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. (Wyrok SO w Łodzi z dnia 23 lutego 2016 r. XIII Ga 442/16)

Na podstawie umowy o dzieło w rozumieniu art. 623 k.c. przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, którego efektem końcowym jest pewien rezultat w postaci materialnej lub niematerialnej ucieleśniony w rzeczy. Natomiast usługi w rodzaju szkolenia personelu czy konsultacji nie generują żadnego rezultatu ucieleśnionego w jakiejkolwiek postaci i muszą być kwalifikowane jako czynności starannego działania. Umowa w tym przedmiocie łączy w sobie elementy charakterystyczne dla umowy o dzieło i umowy o świadczenie usług, do której odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy o zleceniu. (Wyrok SN, III CSK 216/12)

Przechodząc zaś do oceny prawnej należy wskazać, że umowa, którą strony zawarły miała mieszany charakter, z przewagą elementów umowy o dzieło. Przedmiot świadczenia powódki w istocie obejmował bowiem nie tylko opracowanie multimedialnego przewodnika ale także świadczenie usług polegających m.in. na przygotowaniu do druku i druku, dostawie i rozładunku oraz kolportażu papierowej wersji przewodnika, hostingu internetowej wersji przewodnika, zakupie i instalacji infokiosku. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 14 listopada 2013 r. I Aca 491/13)

Strony łączyła umowa, na podstawie której pozwany zobowiązał się do dostarczenia i wdrożenia u powoda systemu informatycznego. Pozwany był wytwórcą oprogramowania zamówionego u powoda, a także zobowiązany był do jego wdrożenia, tj. zainstalowania, uruchomienia i zapewnienia powodowi możliwości korzystania z oprogramowania zgodnie z jego przeznaczeniem i uzgodnionym celem zamówienia. Umowa łącząca strony zawierała zatem elementy umowy dostawy oraz umowy o dzieło. (Wyrok Sądu Okręgowe we Wrocławiu z dn. 6 września 2013 r. I C 501/12)

Potrzebujesz wsparcia prawnika? Napisz do mnie!