Zakaz konkurencji w umowach IT

Umowa o zakazie konkurencji

Zakaz konkurencji to najprawdopodobniej jeden z najbardziej gorących tematów poruszanych w sieci przez programistów. Z jednej strony trudno się temu dziwić – nikt nie lubi ograniczeń związanych z możliwością świadczenia przez siebie usług.

Z drugiej strony trudno dziwić się ich “pracodawcom” – rynek IT jest bardzo konkurencyjny. Wytwórcy programów komputerowych walczą o każdego specjalistę. A tych, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie rynku, tak wielu nie ma.

Jedno małe zastrzeżenie – aby uprościć ten artykuł, poprzez “pracownika” rozumiem nie tylko pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy, ale także współpracownika działającego na podstawie umowy współpracy, zleceniobiorcę oraz wykonawcę dzieła.

Zamów wzór umowy o zakazie konkurencji!

Umowa o zakazie konkurencji w IT

Obecna sytuacja rynkowa często wymusza na software house’ach stosowanie w umowach z pracownikami i współpracownikami postanowień o zakazie konkurencji. Pomimo, że w teorii temat nie jest skomplikowany to należy spojrzeć na niego z kilku perspektyw. W tym artykule znajdziesz odpowiedź na kwestie poruszoną w pierwszym punkcie. 

Czym jest zakaz konkurencji?

Zakaz konkurencji może występować w różnych odmianach. Najczęściej jest zobowiązaniem pracownika do powstrzymania się od świadczenia pracy na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy. Do tego często taki pracownik w ramach zakazu konkurencji zobowiązany jest do powstrzymania się od samodzielnego oferowania usług lub produktów takich samych lub podobnych do usług lub produktów pracodawcy.

Upraszczając, w ramach zakazu konkurencji:

1. pracownik nie może pracować na rzecz konkurencji swojego pracodawcy,
2. pracownik nie może samemu prowadzić firmy (lub być jej udziałowcem) prowadzącej działalność konkurencyjną wobec swojego pracodawcy.

Dodatkowe zobowiązania pracownika

Zobowiązania, o których przeczytałeś wyżej są podstawowymi zobowiązaniami wynikającymi z zakazu konkurencji. Ale nie wyczerpują one tematu. Przykładowy pełny zakres może obejmować na przykład zakaz:

1. prowadzenia, bezpośrednio lub pośrednio działalności konkurencyjnej na własny rachunek w formie indywidualnej działalności gospodarczej lub jako wspólnik w spółce cywilnej lub w osobowej spółce prawa handlowego bądź jako członek spółdzielni;
2. wykonywania pracy w ramach umowy o pracę, lub świadczenia usług w ramach umowy zlecenia lub na podstawie innego stosunku prawnego, na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną;
3. nabywania lub obejmowania udziałów lub akcji i uczestniczenia w spółkach, spółdzielniach, stowarzyszeniach, fundacjach oraz innych rodzajach podmiotów prawnych prowadzących działalność konkurencyjną, z wyjątkiem nabywania pakietów nieprzekraczających 5% akcji w spółkach znajdujących się w publicznym obrocie;
4. obejmowania stanowisk w organach zarządzających, nadzorujących lub kontrolujących w spółkach handlowych lub spółdzielniach prowadzących działalność konkurencyjną;
5. działalności jako pełnomocnik lub w innej podobnej roli na rachunek podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną.

Czym jest działalność konkurencyjna?

Kwestia poprawnego zdefiniowania “działalności konkurencyjnej” sprawia wiele problemów. W swojej praktyce obserwuję tendencję pracodawców do bardzo szerokiego rozumienia tego pojęcia. 

Poprzez działalność konkurencyjną uważa się najczęściej taką działalność prowadzoną przez pracownika lub przez inne podmioty, w ramach której wprowadzają lub mogą wprowadzić albo nabywają lub mogą nabyć, w tym samym czasie i na tym samym rynku, towary (usługi) takie same jak towary (usługi) pracodawcy lub inne, jeżeli przez ich odbiorców towary te (usługi) uznane są za substytuty. 

Przekładając powyższe na branżę IT, szeroki zakaz konkurencji może prowadzić do całkowitego zakazu współpracy z innymi podmiotami świadczącymi usługi programistyczne, IT czy też konsultingowe w obszarze IT.

Ograniczenia w umowie o zakazie konkurencji z programistą

W praktyce działalność konkurencyjną można w różny sposób ograniczać. Przykładowo do firm tworzących oprogramowanie w konkretnych technologiach, działających na konkretnym rynku pod względem geograficznym, czy też do firm wymienionych z nazwy w umowie z pracownikiem.

Nie zmienia to jednak najważniejszej kwestii. Aby działalność podmiotu trzeciego lub pracownika można było uznać za działalność konkurencyjną, musi ona pokrywać się z faktyczną działalnością pracodawcy.

Dla uznania określonego typu czynności za działalność konkurencyjną konieczne jest realne zagrożenie interesów pracodawcy. Może zostać uznana za spełniającą te kryteria jedynie działalność, która narusza dobra pracodawcy, czyli taka, która stwarza rzeczywiste zagrożenie interesów pracodawcy.

Zakaz konkurencji w poszczególnych formach zatrudnienia

W pierwszej części mojego artykułu o zakazie konkurencji w umowach IT poruszyłem kwestie tego czym jest zakaz konkurencji, czym jest działalność konkurencyjna i do czego pracownik jest zobowiązany z tytułu obowiązywania zakazu konkurencji.

Z tej części artykułu dowiesz się jak stosować zakaz konkurencji w poszczególnych formach zatrudnienia. Zajmiemy się umową o pracę, umową zlecenia, umową o dzieło oraz umową współpracy (tzw. współpraca B2B).

W pierwszej kolejności musisz wiedzieć, że wskazane wyżej rodzaje umów można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa to umowa regulowana Kodeksem pracy, tj. umowa o pracę. Druga grupa to umowy regulowane Kodeksem cywilnym, tj. umowa zlecenia, umowa o dzieło i umowa współpracy (w Kodeksie cywilnym nazwana umową o świadczenie usług).

Zakaz konkurencji w umowie o pracę

W przypadku umowy o pracę kwestia zakazu konkurencji jest najbardziej skomplikowana. Powstrzymanie się od pewnej działalności, czy też świadczenia pracy na rzecz konkretnych firm przez pracownika jest ściśle regulowana Kodeksem pracy. Dokładną treść przepisów regulujących ten obszar znajdziesz w art. 1011 – 1014 Kodeksu pracy. Pozwól więc, że tutaj przytoczę tylko najważniejsze dla Ciebie kwestie.

Po pierwsze, w przypadku gdy pracownik pracuje w oparciu o umowę o pracę, umowa o zakazie konkurencji powinna zostać podpisana w oddzielnym dokumencie. W praktyce oznacza to, że osobno należy przygotować umowę o pracę i osobno umowę o zakazie konkurencji.

Umowa o zakazie konkurencji najczęściej obejmuje czas obowiązywania umowy o pracę. Jednak jeśli pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych dla pracodawcy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić go na szkodę, można przedłużyć zakaz konkurencji na czas po ustaniu stosunku pracy. 

W takim wypadku pracownikowi należy się odszkodowanie za stosowanie się do zakazu konkurencji po ustaniu umowy o pracę. O tym więcej przeczytasz w kolejnym artykule o zakazie konkurencji.

Ważne jest również to, że w przypadku gdy ustaną przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy to taki zakaz automatycznie przestaje obowiązywać.

Ostatnią kwestią, która jest warta zapamiętania to forma umowy o zakazie konkurencji. Musi ona być podpisana w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Masz więc dwie możliwości. Albo zwykła forma pisemna albo umowa podpisana kwalifikowanym podpisem elektronicznym, który jest równorzędny z podpisem tradycyjnym. 

Zakaz konkurencji w umowie zlecenia, umowie o dzieło i umowie o współpracy

W przypadku umów regulowanych przepisami Kodeksu cywilnego kwestia zakazu konkurencji jest trochę prostsza. Przynajmniej jeśli chodzi o sposób wprowadzenia takiego zakazu konkurencji.

W umowie zlecenia, umowie o dzieło i umowie współpracy z powodzeniem możesz wprowadzić dodatkowe klauzule dotyczące zakazu konkurencji. W tym wypadku nie masz obowiązku podpisywania odrębnej umowy. Wszystko możesz zawrzeć w jednym dokumencie. 

Wynika to z tego, że zakaz konkurencji w Kodeksie cywilnym nie został w ogóle uregulowany. Jest to istotna różnica względem Kodeksu pracy. W prawie cywilnym obowiązuje zasada swobody umów. Jeśli dana kwestia nie została uregulowana w kodeksie to strony zawierające umową mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, przepisom prawa ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 Kodeksu cywilnego).

Wynagrodzenie z tytułu stosowania się do zakazu konkurencji

W pierwszej części artykułu o zakazie konkurencji w umowach IT poruszyłem kwestie tego czym w ogóle jest zakaz konkurencji, czym jest działalność konkurencyjna i do czego pracownik jest zobowiązany z tytułu obowiązywania zakazu konkurencji.

W drugiej części poruszyłem kwestie sposobów wprowadzania zakazu konkurencji w poszczególnych formach zatrudnienia, tj. umowie o pracę, umowie zlecenia, umowie o dzieło oraz umowie o świadczenie usług (tzw. umowa B2B).

Z trzeciej części dowiesz się czy pracownikowi należy się wynagrodzenie z tytułu stosowania się do zakazu konkurencji. Kwestię tę podzielę na analizę dotyczącą umowy o pracę i analizę dotyczącą pozostałych umów cywilnoprawnych.

Wynagrodzenie za zakaz konkurencji w umowie o pracę

W przypadku umowy o pracę pracownikowi bezwzględnie należy się wynagrodzenie za obowiązywanie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Wynagrodzenie to w Kodeksie pracy nazywane jest ,,odszkodowaniem”.

W tym miejscu ważne jest to, że pracodawca nie ma obowiązku wypłaty wynagrodzenia za zakaz konkurencji w trakcie obowiązywania stosunku pracy. Taki obowiązek powstaje dopiero w momencie jego ustania np. po upływie okresu wypowiedzenia lub po rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron.

Musisz pamiętać, że wynagrodzenie za zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie może być ustalane dowolnie. Zgodnie z Kodeksem pracy nie może być ono niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach.

Wynagrodzenie za zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych

W przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia, umowa o dzieło lub umowa o świadczenie usług (tzw. umowa B2B) kwestia wynagrodzenia nie jest regulowana przepisami prawa. W praktyce spotkać się można w tego typu umowach z przeróżnymi formami zakazów konkurencji zarówno przewidujące wynagrodzenie za zakaz konkurencji po zakończeniu umowy jak takie, które nie przyznają pracownikowi wynagrodzenia. Która opcja jest więc poprawna i zgodna z prawem?

Z racji tego, że przepisy nie odpowiadają na powyższe pytanie, należy sięgnąć do stanowiska sądów w tej sprawie.

Jednym z najważniejszych orzeczeń dotyczącej bezpłatnego zakazu konkurencji w umowach cywilnoprawnych jest orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r. (sygnatura akt III CKN 579/01). Sąd stwierdził, że zleceniobiorca może zgodnie z zasadą swobody umów zobowiązać się wobec zleceniodawcy do niepodejmowania w czasie trwania umowy działalności konkurencyjnej. Jednak nie sposób uznać, aby pozostawało w zgodzie z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez 3 lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu.

Co z tego wynika? Wynika, z tego, że długi zakaz konkurencji bez jakiegokolwiek wynagrodzenia może zostać uznany za nieważny z uwagi na to, że jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. 

Czy powyższe oznacza, że bezpłatny zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych jest zawsze zakazany?

NIE!

Oznacza to, że formułując klauzulę dotyczącą zakazu konkurencji musisz rozważyć czy może on naruszać standardową praktykę rynkową i zasady współżycia społecznego. Kwestia ta jest jednak często nie ostra i ciężka do ustalenia. 

Dodatkowo Sąd Najwyższy w innym swoim orzeczeniu wskazał (wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., sygnatura akt V CSK 30/13) stwierdził, że:

1. w umowach cywilnoprawnych możliwe jest zapisanie zakazu konkurencji oraz
2. wprowadzenie w umowie o świadczenie usług klauzuli konkurencyjnej bez ekwiwalentu, z zastrzeżeniem kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii, mieści się w granicach swobody kontraktowej i nie narusza właściwości tego stosunku prawnego.

Jak sam widzisz w przypadku umów cywilnoprawnych nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to czy za zakaz konkurencji po rozwiązaniu umowy należne jest pracownikowi odszkodowanie czy też nie.

Umowa o zakazie konkurencji – wzór

W moim sklepie z umowami IT, znajdziesz szablon umowy o zakazie konkurencji regulujący kwestie zakazu konkurencji właściwe dla umów o pracę i umów B2B. Umowa o zakazie konkurencji została opatrzona moimi komentarzami i jest w pełni edytowalna. Dodatkowo otrzymasz ode mnie dostęp do aktualizacji tego dokumentu.

Umowa o zakazie konkurencji jest gotowa do natychmiastowego zastosowania i została przetestowana przez dziesiątki klientów naszej kancelarii. Pamiętaj proszę, że jest to ustandaryzowany wzór umowy o zakazie konkurencji, który może wymagać zmian uwzględniających Twoją specyficzną sytuację. Jeśli interesuje Cię indywidualne przygotowanie umowy o zakazie konkurencji szytej na miarę napisz do mnie na – lukasz@umowywit.pl lub wypełnij formularz kontaktowy na stronie naszej kancelarii.