Wypowiedzenie umowy B2B o świadczenie usług – jak wypowiedzieć umowę o współpracy?

Normalną sprawą jest to, że umowa współpracy, tak pomiędzy programistą i jego pracodawcą jak i software housem a jego klientem może być wypowiedziana. Oczywiście sytuacja ta dotyczy umowy o świadczenie usług (umowy zlecenia). Do umów wdrożeniowych stosuje się inne zasady, które opisałem w artykule Odstąpienie od umowy wdrożeniowej.

Zasady wypowiadania umowy o świadczenie usług – w związku z zasadą swobody umów na podstawie której jest ona zawierana – są znacznie bardziej niejasne niż zasady wypowiedzenia umowy o pracę. Niejednokrotnie może to prowadzić do poważnych konsekwencji po stronie wypowiadającego umowę.

W moim artykule wyjaśnię Ci, na jakich zasadach wypowiada się umowę o świadczenie usług, kiedy można ją wypowiedzieć oraz jaką formę powinno mieć wypowiedzenie.

Czym jest umowa o świadczenie usług?

Przed omówieniem wypowiedzenia umowy o świadczenie usług warto najpierw wskazać czym w ogóle jest ta umowa. Jest to umowa cywilnoprawna, która w swoim charakterze jest bardzo zbliżona do umowy zlecenie.

Uregulowana została w art. 750 kodeksu cywilnego oraz pośrednio w art. 734-751 kodeksu cywilnego. Uchodzi za najpopularniejszą z umów zawieranych między programistami a firmami pełniącymi niejako rolę ich „pracodawców”. Słowo pracodawca celowo umieściłem w cudzysłowie, w związku z tym, że stosunek zawierany między stronami na jej podstawie NIE JEST stosunkiem pracy.

Zatem pomimo wielu podobieństw stron umowy o świadczenie usług, nie są oni ani pracownikiem, ani pracodawcą. Mimo to dla ułatwienia, będę ich nazywał w ten sposób, ujmując ich za każdym razem w cudzysłów.

Kiedy można wypowiedzieć umowę o świadczenie usług?

Na mocy postanowień kodeksu cywilnego, świadczeniobiorca („pracodawca”) może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Powinien on jednak  zwrócić świadczeniodawcy („pracownikowi”) wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania świadczenia.

Ponadto jeśli świadczenie było odpłatne (a tak co oczywiste, jest praktycznie zawsze w kontraktach między przedsiębiorcami.) obowiązany jest on uiścić „pracownikowi” część wynagrodzenia odpowiadającego jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę.

Jeśli chodzi o „pracownika” to on również może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, odpowiada on za szkodę, którą poniósł jego „pracodawca”.

Co jeśli w umowie został zawarty okres wypowiedzenia? Strony muszą się do niego ściśle stosować. Należy jednak podkreślić, że w przypadku zajścia ważnych powodów, strony mogą skrócić okres wypowiedzenia bez konieczności naprawy szkody, bądź poniesienia innych konsekwencji związanych z wcześniejszym zakończeniem okresu wypowiedzenia.

Co więcej, w umowie nie można z góry zrzec się możliwości wypowiedzenia umowy z ważnych powodów.

Podkreślmy jeszcze co kryje się za wspomnianym przeze mnie pojęciem „ważnych powodów”. Żadna z ustaw nie wymienia wyczerpująco wszystkich ważnych powodów wypowiedzenia umowy.

Pojęcie to jest bowiem klauzulą generalną, czyli dopuszcza indywidualną i względnie dowolną interpretację, umieszczoną w kontekście każdej ze spraw. Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa sądów, możemy jednak wymienić kilka przykładowych „ważnych powodów” wypowiedzenia umowy.

Są to np. utrata zaufania co do uczciwości lub innych niezbędnych kwalifikacji świadczeniodawcy albo nieudzielenie przez świadczeniobiorcę zaliczki na wydatki związane z realizacją świadczenia.

Jak wypowiedzieć umowę o świadczenie usług?

Wypowiedzenie umowy o świadczenie usług odbywa się poprzez dokonanie oświadczenia woli drugiej stronie. Przepisy związane z wypowiedzeniem zlecenia (a więc jak już wspomniałem również umowy o świadczenie usług) zawarte w art. 746 kodeksu cywilnego oraz zasada swobody umów zawarta w art.  3531 kodeksu cywilnego uzależniają obowiązek zastosowania konkretnej formy wypowiedzenia od postanowień zawartych w umowie.

Jeśli umowa nie zawiera żadnych postanowień dotyczących formy jej wypowiedzenia, wtedy możliwe jest jej wypowiedzenie nawet w formie ustnej, bez sporządzania jakiegokolwiek dokumentu. Należy jednak pamiętać, że wypowiedzenie dokonane w formie ustnej może okazać się rozwiązaniem ryzykownym pod kątem kwestii dowodowych.

Forma wypowiedzenia umowy o świadczenie usług

W związku z tym, nawet jeśli nie masz obowiązku wypowiedzenia umowy w formie pisemnej, warto dla własnego bezpieczeństwa i tak dokonać tego w tej formie.

Co w przypadku, w którym umowa zastrzega szczególną formę jej wypowiedzenia? Artykuł 76 kodeksu cywilnego ustanawia obowiązek stosowania się do ustalonej w umowie formy wypowiedzenia.

Konsekwencją niezastosowania się do ustalonej formy będzie co do zasady nieważność wypowiedzenia poczynionego niezgodnie z postanowieniami umowy. Co do zasady, ponieważ w przypadku, w którym zastrzeżono szczególną formę wypowiedzenia ale nie określono konsekwencji braku jej zastosowania, przyjmuje się, że była ona zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. 

Na mocy postanowień kodeksu cywilnego, świadczeniobiorca („pracodawca”) może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Powinien on jednak  zwrócić świadczeniodawcy („pracownikowi”) wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania świadczenia.

Ponadto jeśli świadczenie było odpłatne (a tak co oczywiste, jest praktycznie zawsze w kontraktach między przedsiębiorcami.) obowiązany jest on uiścić „pracownikowi” część wynagrodzenia odpowiadającego jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę.

Jeśli chodzi o „pracownika” to on również może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, odpowiada on za szkodę, którą poniósł jego „pracodawca”.

Co jeśli w umowie został zawarty okres wypowiedzenia? Strony muszą się do niego ściśle stosować. Należy jednak podkreślić, że w przypadku zajścia ważnych powodów, strony mogą skrócić okres wypowiedzenia bez konieczności naprawy szkody, bądź poniesienia innych konsekwencji związanych z wcześniejszym zakończeniem okresu wypowiedzenia.

Co więcej, w umowie nie można z góry zrzec się możliwości wypowiedzenia umowy z ważnych powodów.

Podkreślmy jeszcze co kryje się za wspomnianym przeze mnie pojęciem „ważnych powodów”. Żadna z ustaw nie wymienia wyczerpująco wszystkich ważnych powodów wypowiedzenia umowy. Pojęcie to jest bowiem klauzulą generalną, czyli dopuszcza indywidualną i względnie dowolną interpretację, umieszczoną w kontekście każdej ze spraw.

Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa sądów, możemy jednak wymienić kilka przykładowych „ważnych powodów” wypowiedzenia umowy. Są to np. utrata zaufania co do uczciwości lub innych niezbędnych kwalifikacji świadczeniodawcy albo nieudzielenie przez świadczeniobiorcę zaliczki na wydatki związane z realizacją świadczenia.

Wypowiedzenie umowy – zastrzeżenie formy szczególnej

Wypowiedzenie umowy o świadczenie usług odbywa się poprzez dokonanie oświadczenia woli drugiej stronie. Przepisy związane z wypowiedzeniem zlecenia (a więc jak już wspomniałem również umowy o świadczenie usług) zawarte w art. 746 kodeksu cywilnego oraz zasada swobody umów zawarta w art.  3531 kodeksu cywilnego uzależniają obowiązek zastosowania konkretnej formy wypowiedzenia od postanowień zawartych w umowie.

Jeśli umowa nie zawiera żadnych postanowień dotyczących formy jej wypowiedzenia, wtedy możliwe jest jej wypowiedzenie nawet w formie ustnej, bez sporządzania jakiegokolwiek dokumentu. Należy jednak pamiętać, że wypowiedzenie dokonane w formie ustnej może okazać się rozwiązaniem ryzykownym pod kątem kwestii dowodowych.

W związku z tym, nawet jeśli nie masz obowiązku wypowiedzenia umowy w formie pisemnej, warto dla własnego bezpieczeństwa i tak dokonać tego w tej formie.

Co w przypadku, w którym umowa zastrzega szczególną formę jej wypowiedzenia? Artykuł 76 kodeksu cywilnego ustanawia obowiązek stosowania się do ustalonej w umowie formy wypowiedzenia. Konsekwencją niezastosowania się do ustalonej formy będzie co do zasady nieważność wypowiedzenia poczynionego niezgodnie z postanowieniami umowy.

Co do zasady, ponieważ w przypadku, w którym zastrzeżono szczególną formę wypowiedzenia ale nie określono konsekwencji braku jej zastosowania, przyjmuje się, że była ona zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. 

Wypowiedzenie dokonywane jest przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Dla jego skuteczności zazwyczaj nie jest wymagane zachowanie formy szczególnej. Jeżeli jednak umowa zlecenia miała taką formę (np. formę pisemną) to wypowiedzenie wymaga zachowania takiej samej formy. Jednak co ważne, niezachowanie formy nie powoduje, że takie wypowiedzenie jest nieważne.

Często w umowach z programistami lub umowach pomiędzy firmami wytwarzającymi oprogramowanie a ich klientami spotkać można postanowienie, zgodnie z którym zastrzega się dla wypowiedzenia formę pisemną pod rygorem nieważności. Czy takie postanowienie jest ważne i czy wypowiedzenie złożone w innej formie jest skuteczne, w sytuacji gdy umowa zastrzega rygor nieważności dla formy pisemnej?

W tym kontekście trzeba wziąć pod uwagę trzy przepisy polskiego Kodeksu cywilnego.

Pierwszy przepis dotyczy umowy zlecenia (i umowy o świadczenie usług). Zgodnie z art. 746 strony mogą wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Przepis ten nie wskazuje na formę wypowiedzenia, co oznacza, że gdy umowa nie stanowi inaczej, można dokonać wypowiedzenia w dowolnej formie, także poprzez telekonferencję w formie ustnej. 

Umowa może przewidywać jednak rygor nieważności dla wypowiedzenia złożonego inaczej niż w formie pisemnej. Takie rozwiązanie jest możliwe. Są dwa powody.

Po pierwsze zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego do zawierania umów ma tzw. zasada swobody umów, co oznacza, że strony mogą umówić się dowolnie, o ile nie jest to sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego. Po drugie, zgodnie z art. 76 kodeksu cywilnego, strony mogą zastrzec szczególną formę dla danej czynności (np. wypowiedzenia umowy) oraz nadać jej konkretny rygor (np. rygor nieważności tak jak w Waszej umowie).

“Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.”

W sytuacji więc gdy umowa zastrzega wypowiedzenie w formie pisemnej pod rygorem nieważności to przekazanie go np. w formie ustnej lub e-mailem będzie nieważne. 

Sprawą tą zajął się także Sąd Najwyższy, bo kwestia ta często budziła wątpliwości. Jednak wyrok Sądu Najwyższego potwierdza powyższe. 

“Dopuszczalne jest zawarcie umowy o formie przewidującej, iż określona czynność prawna  może być dokonana między nimi w formie szczególnej i zastrzegającej rygor jej niezachowania. Rygor materialno-prawny takiego postanowienia zakreśla art. 76 Kodeksu cywilnego, stanowiący, że czynność dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Według przeważającego poglądu, sankcja ta w istocie oznacza nieważność czynności prawnej dokonanej w formie nieodpowiadającej formie szczególnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności.” (wyrok SN z dnia 14.06.2019, III CSK 136/17)

Potrzebujesz wsparcia prawnego przy rozwiązaniu umowy o świadczenie usług?
Napisz do mnie!