Kary umowne w umowach IT

Wiele umów IT, oprócz standardowych postanowień, zawiera także tzw. kary umowne. Są to specjalne klauzule, które mają na celu zapewnienie obu stronom pewnego rodzaju zabezpieczenia w przypadku niezrealizowania określonych warunków.

Karę umowną można traktować jako rodzaj sankcji za nieprzestrzeganie postanowień umowy. Zawarcie kary umownej w umowie IT jest szczególnie istotne z uwagi na to, że zwykle umowy te dotyczą usług i produktów niematerialnych, które wymagają szczególnej wiedzy i umiejętności w zakresie informatyki.

Należy zatem zwrócić szczególną uwagę na sposób formułowania i stosowania kar umownych, aby z jednej strony spełniały one swoją rolę jako zabezpieczenia a z drugiej aby nie zniechęcały wykonawców (dostawców lub pracowników) do podpisywania umów z karami umownymi.

Zamów wzory umów IT!

Kara umowna w polskim prawie

Co prawda kary umowne są bardzo często stosowanym rozwiązaniem, ale opierają się na przepisach, które nie są zbyt obszerne i skomplikowane. Co nie oznacza, że sam temat jest prosty, o czym przeczytasz w dalszej części artykułu.

Najważniejsze przepisy dotyczące kar umownych znajdziesz w art 483 i 484 Kodeksu cywilnego.

Art. 483 [Kara umowna]

§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484 [Wysokość]

§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

Z powyższych przepisów koniecznie zapamiętaj, że:

1. karę umowną można zastrzec tylko za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego. Przykładowo może być to opóźnienie w realizacji jakiejś usługi ale już nie może być to opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia.
2. można dochodzić odszkodowania powyżej kwoty kary umownej wyłącznie gdy jest to zastrzeżone w umowie.
3. obowiązek zapłaty kary powstaje w wyniku wystąpienia danego zdarzenia, bez względu na to czy wystąpiła szkoda.

Jak określać karę umowną?

Przy konstruowaniu postanowień dotyczących kar umownych należy pilnować kilku elementów aby nie zostały one potem podważone.

W pierwszej kolejności chodzi o sposób wyliczania kary umownej.

Jeżeli strony nie ustalą w umowie wprost kwoty kary umownej, to powinny wprowadzić taki miernik jej wyliczenia, aby chodziło jedynie o dokonanie w przyszłości (gdy zajdą przesłanki naliczenia tej kary) działania o charakterze wyłącznie arytmetycznym, bez konieczności ustalenia podstawy, od której będzie uzależniona wysokość kary umownej. (wyrok SN z dnia 3 października 2019 r., I CSK 280/18).

W drugiej kolejności należy przypilnować aby wysokość kary umownej była możliwa do obliczenia.

Nie określenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej, prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym czasie, a więc w istocie tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się. Takie ukształtowanie zobowiązania zapłaty kary umownej, nie spełnia (…) wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Wymóg ten jest spełniony, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej, albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości (wyrok SN z dnia 22 października 2015 r., IV CSK 687/14).

Trzecią kwestią jest to, że kary umowne mogą wzajemnie się wykluczać.

Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy. (wyrok SN z dnia 18 lipca 2012 r. III CZP 39/12)

Kiedy kara umowna się nie należy? Świadczenie gwarancyjne.

Zgodnie z ogólną zasadą (art 471 KC) Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W razie kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania zobowiązania, kara należy się jedynie, gdy dojdzie do zwłoki dłużnika (art. 476 KC). Dłużnik może się uwolnić od obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli obali wynikające z art. 471 KC domniemanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Oczywiście, stosownie do art. 473 § 1 KC strony mogą umownie rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika.

Jeżeli strony zastrzegłyby kary umowne w każdym wypadku niewykonania zobowiązania, bez znaczenia dla obowiązku zapłaty kary umownej byłyby przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania.

Jednakże odpowiedzialność dłużnika w zakresie kary umownej bez względu na przyczynę niewykonania zobowiązania powinna być w umowie wyraźnie określona, nie ma bowiem podstaw do dorozumienia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika. (Wyrok SN z dnia 6.10.2010 r., II CSK 180/10)

Co gdy kara umowna jest za wysoka?

Nierzadko, szczególnie zamawiający, próbują wpisać do umowy kary umowne, które są rażąco za wysokie. Musisz pamiętać, że kara umowna powinna być dopasowana do m.in. charakteru świadczenia, ryzyka i wysokości wynagrodzenia.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym:

Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

W orzecznictwie wskazuje się, że celem miarkowania kary umownej, czyli jej zmniejszenia, jest ochrona dłużnika ze względu na zasady słuszności. Oceniając, czy za zastosowaniem miarkowania przemawia godny ochrony interes dłużnika (zobowiązanego do zapłaty kary umownej), sąd powinien uwzględnić ogół majątkowych i niemajątkowych interesów wierzyciela.

Za właściwe kryterium oceny rażącego wygórowania kary przyjmuje się stosunek kary do odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych. Jest to kryterium należące do najbardziej uniwersalnych, umożliwia bowiem zachowanie konstrukcyjnej niezależności kary umownej od wysokości poniesionej szkody, a ponadto pozwala na uwzględnienie okoliczności mających decydujący wpływ na wysokość odszkodowania.

Z kolei w ramach naruszonego interesu niemajątkowego wierzyciela bierze się pod uwagę rodzaj i stopień uchybień dłużnika, jego gospodarcze położenie, stopień winy dłużnika, przyczyny opóźnienia, narażenie na szwank zaufania klientów.

Przykłady kar umownych w umowach IT

Do najczęściej spotykanych kar umownych w umowach IT należą:

1. kara za odstąpienie z winy wykonawcy,
2. kara za opóźnienie,
3. kara za zwłokę,
4. kara za zatrudnianie pracowników wykonawcy lub zamawiającego,
5. kara za opóźnienia w realizacji SLA,
6. kara za naruszenie zakazu konkurencji,
7. kara za naruszenie zasad ochrony danych osobowych,
8. kara za naruszenie zobowiązania do zachowania poufności.

Potrzebujesz wsparcia prawnika? Napisz do mnie!