Przeniesienie przez programistę praw majątkowych do kodu + wzór umowy

Prawo autorskie, czy szerzej prawo własności intelektualnej, pełni kluczową funkcję w zabezpieczaniu pracy każdego programisty. Z mojego artykułu dowiesz się jak w ramach prawa własności intelektualnej chronione są programy komputerowe, czy i jak możesz przenieść prawa autorskie oraz na co powinieneś zwrócić największą uwagę podpisując swoją umowę.

Prawo autorskie w programach komputerowych

Kluczową kwestią dla każdego twórcy oprogramowania jest zadbanie o odpowiednie zabezpieczenia efektów swojej pracy. Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dot. programów komputerowych zawarte są w szczególności w art. 74-77.

Wynika z nich, że programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie. W pierwszej kolejności powinieneś się zatem zastanowić czy stworzony przez Ciebie kod kwalifikuje się jako utwór w myśl wspomnianej ustawy tj. czy jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Nie każdy rodzaj twórczości programisty będzie objęty ochroną prawnoautorską. Cytując art. 74 ust. 2 ustawy, Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

Jest to słuszne rozwiązanie. Najlepszym tego przykładem są interfejsy, których objęcie ochroną prawnoautorską doprowadziłoby do powstania monopoli. Przykładowo, jeżeli jeden z serwisów internetowych wprowadziłby jeden układ interfejsu, polegający na przedstawieniu najważniejszych wiadomości na pierwszym miejscu, wiadomości sportowych na drugim a wiadomości ze świata biznesu na trzecim (taki układ interfejsu znamy choćby z największych serwisów internetowych w Polsce), każdy kolejny twórca serwisu internetowego w Polsce, chcący pokazywać w ten sposób przedstawiane przez siebie wiadomości, musiałby uzyskać prawa do korzystania z wprowadzonego już wcześniej układu serwisu.

Przytoczony przepis wskazuje jednak przede wszystkim, że ochrona prawnoautorska obejmuje wszystkie formy wyrażenia programu komputerowego, w tym kodu źródłowego (source code) jak również kodu maszynowego (object code) zrozumiałego wyłącznie dla maszyn cyfrowych. Ponadto, ochronie na gruncie prawa autorskiego będą podlegać także projekty oprogramowania, nawet jeśli nie zostały jeszcze zakończone.

Definicja programu komputerowego

Czym z prawnego punktu widzenia jest program komputerowy? Przepisy nie zawierają jego definicji. Nie wynika to jednak z nieuwagi ustawodawcy. Brak definicji spowodowany jest świadomością ustawodawcy dotyczącą dynamiki czy wręcz gwałtowności zmian zachodzących każdego dnia w świecie technologii. Dokładne wskazanie czym jest program komputerowy groziłoby szybką dezaktualizacją definicji i tworzeniem luk w prawie. Ustawodawca, świadomy tych zagrożeń, podejmując słuszną decyzję, pozostawił tę kwestię do każdorazowej interpretacji sądowi orzekającemu w danej sprawie.

Czy zawsze mogę przenieść prawa autorskie?

Pytaniem które pojawi się zarówno u programisty jak i przedsiębiorcy prowadzącego software house jest to czy przeniesienie praw majątkowych jest zawsze możliwe. Odpowiedz na to pytanie jest uzależniona od rodzaju praw autorskich będących przedmiotem naszych rozważań tj. od tego czy jesteśmy zainteresowani autorskimi prawami osobistymi czy autorskimi prawami majątkowymi.

Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste są prawami przynależnymi jedynie autorowi w związku z czym są niezbywalne i nierozerwalnie związane z autorem, który nie może się ich zrzec. Zaznaczmy jednak, że w przypadku programów komputerowych są one węższe od standardowych – dotyczą jedynie autorstwa utworu oraz oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. Nie dotyczą nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe są tym rodzajem praw autorskich, którymi autor może swobodnie rozporządzać. Dają one prawo do korzystania z utworu, rozporządzania prawem do korzystania z utworu oraz czerpania z niego korzyści majątkowych. Należy jednak zaznaczyć, że prawo do korzystania z utworu, dotyczy jedynie tych pól eksploatacji, które zostały przewidziane mocą umowy łączącej zbywcę praw z ich nabywcą.

Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w zakresie praw autorskich dot. programów komputerowych, konkretyzując prawo do korzystania z utworów – dla uniknięcia wątpliwości – wskazują na prawo do:

• trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
• tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
• rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Rodzaje rozporządzania autorskimi prawami majątkowymi

Rozporządzanie autorskimi prawami majątkowymi może przybrać formę przeniesienia oraz udzielenia licencji. Dokonanie odpowiedniego wyboru jest szczególnie ważne pod kątem biznesowym. Przenosząc prawa np. w formie sprzedaży lub darowizny, autor traci prawa do swojego utworu na polach eksploatacji wskazanych w umowie przeniesienia. Z kolei udzielając licencji na swój utwór, autor użycza jedynie prawa do korzystania z utworu na czas określony lub nieokreślony. Co ważne, licencji możesz udzielić wielu podmiotom na raz. Jest to uzależnione od rodzaju licencji którą wybierzesz tj. od tego czy będzie ona licencją wyłączną czy niewyłączną. Możliwe – i często spotykane – jest zatem oderwanie autorskich praw osobistych od autorskich praw majątkowych.

* Pamiętaj, że niezależnie od tego czy zdecydujesz się na przeniesienie praw czy udzielenie licencji na korzystanie z utworu, każdorazowo musisz dokładnie określić dopuszczalne pola eksploatacji (o których więcej poniżej). Musisz się również zastanowić, czy zamierzasz zezwolić na rozporządzanie i korzystanie z opracowania utworu (prawa zależne) – takie zezwolenie również powinno zostać jasno wskazane w umowie.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych

Przeniesienie autorskich praw majątkowych, zawierane w formie umowy między zbywcą a nabywcą, pozbawia twórcę praw do utworu na wskazanych w umowie polach eksploatacji. Przeniesienie autorskich praw majątkowych przenosi własności wybranych praw dot. utworu (oczywiście z zastrzeżeniem niedopuszczalności niektórych uprawnień dotyczących w szczególności uprawnień z zakresu autorskich praw osobistych). Co ważne, umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności przeniesienia praw. – nie wystarczy zatem jedynie ustne przekazanie praw do utworu.

Licencja

Stanowi uprawnienie do korzystania z utworu na zasadach i warunkach określonych w umowie licencyjnej oraz w ramach wyznaczonych w niej pól eksploatacji. Licencja nie zakłada zatem bezpowrotnego przeniesienia praw na inny podmiot a jedynie umożliwia takiemu podmiotowi korzystanie z utworu.

Licencja może być udzielona na czas określony lub nieokreślony. Dzieli się je na wyłączne, które uniemożliwiają korzystanie z utworu przez więcej niż jeden podmiot korzystający z licencji na wyznaczonych w umowie polach eksploatacji oraz niewyłączne, które umożliwiają udzielenie licencji wielu podmiotom w zakresie objętym również tymi samymi polami eksploatacji – warto zaznaczyć, że w obrocie dominuje udzielanie licencji niewyłącznych, które wydaje się, że lepiej oddają samą istotę udzielania licencji.

* Nie ma przeciwwskazań aby w ramach jednej umowy dotyczącej jednego oprogramowania, do jednej z jego części zastosować przeniesienie praw a do drugiej udzielenie licencji.

Przeniesienie praw autorskich a stosunek pracy

Szczególną uwagę przy przenoszeniu praw autorskich należy zwrócić w przypadku programistów wykonujących swoje usługi na podstawie umowy o pracę. Przepisy prawa autorskiego co do zasady przewidują, że autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy. Co do zasady, ponieważ strony mają możliwość odmiennych regulacji umownych, na podstawie których można zatem postanowić, że autorskie prawa majątkowe pozostaną przy pracowniku.

Pola eksploatacji

Postanowienia dotyczące pól eksploatacji są niejednokrotnie najbardziej rozbudowanymi i zarazem najbardziej niezrozumiałymi fragmentami umów zawieranych z programistami. Ich szczegółowe i precyzyjne określenie stanowi jednak jeden z najważniejszych elementów dobrze skonstruowanej umowy z twórcą oprogramowania. Wielokrotnie wspominam o nich w tym tekście.

Czym właściwie są pola eksploatacji?

Pola eksploatacji to poszczególne sposoby dopuszczalnego wykorzystywania utworu. Powinny być dokładnie określone w umowie – osoba, na którą przenoszone są prawa nabywa prawo do korzystania z utworu jedynie bowiem w zakresie określonym w umowie. Więcej na temat pól eksploatacji napiłem w osobnym artykule – Pola eksploatacji w umowach IT – o czym musisz pamiętać?

Moment przeniesienia praw autorskich

Inną ważną kwestią jest moment przeniesienia praw autorskich. Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidują, że przeniesienie praw następuje z chwilą wydania utworu. Możliwe jest jednak odmienne określenie momentu przeniesienia praw w umowie. Korzystne z punktu widzenia programisty może być postanowienie zakładające przeniesienia praw z chwilą zapłaty wynagrodzenia. Stanowiłoby to formę zabezpieczenia przed nieuczciwymi praktykami odbiorców oprogramowania oraz dodatkowo motywowałoby go do jak najszybszego wypłacenia wynagrodzenia.

Potrzebujesz wsparcia prawnika IT? Napisz do mnie!