Metodyki projektowe – Agile vs. Waterfall

W ramach artykułu dotyczącego modeli kontraktowych w ramach branży IT wskazałam na to, iż standardowo w IT wykorzystuje się dwa podstawowe modele kontraktowe: model umowy o dzieło oraz model umowy o świadczenie usług. Każdy z tych modeli przewiduje inne konsekwencje i stawia przed stronami inne obowiązki. Z modelami kontraktowymi w IT łączy się także tematyka dwóch wiodących metodyk projektowych – agile i waterfall. W niniejszym artykule skupię się na określeniu głównych zalet i wad każdej z tych metodyk.

Agile i waterfall – usługi i dzieło

W dużym uogólnieniu agile zakwalifikujemy jako odpowiednik umowy o świadczenie usług, zaś waterfall będzie odzwierciedlać umowę o dzieło.

Agile jako podtyp metodyk zwinnych odpowiadać będzie umowie o świadczenie usług wobec tego, że efekt końcowy w momencie przystępowania do umowy nie jest znany stronom i wyłania się dopiero w toku wykonywania umowy. Podobnie jak w wypadku świadczenia usług, istotne jest działanie, nie zaś rezultat.

Waterfall odpowiada zaś umowie o dzieło, gdyż zakłada, że strony mają świadomość i cel w postaci dążenia do konkretnego rezultatu, na który się umawiają, sam projekt zaś podzielony jest na sztywne, wiążące etapy zakończone odbiorami.

Możliwe są także scenariusze, w którym modele kontraktowe mieszają się z metodykami, co powoduje komplikacje interpretacyjne. W praktyce często spotykane są także tzw. umowy zwinne (agile’owe), które w istocie są umowami o dzieło, podzielonymi na tzw. sprinty, charakterystyczne dla agile’a.

Przedmiot umowy i zarządzanie zmianą

Określenie przedmiotu umowy i zarządzanie zmianami to kluczowe aspekty w metodologiach zarządzania projektami, takich jak agile i waterfall.

Metoda agile, w której przedmiot umowy często nie jest do końca sprecyzowany oferuje dużą elastyczność, co jest korzystne w projektach wymagających adaptacji do ciągle zmieniających się oczekiwań i wymagań Zamawiającego. W podejściu agile, zmiany są nie tylko akceptowalne, ale wręcz pożądane, co pozwala zespołowi deweloperskiemu Wykonawcy szybko reagować na nowe wyzwania i potrzeby. Jednakże taka elastyczność może utrudniać precyzyjne przewidywanie kosztów i ogranicza możliwość stosowania harmonogramu, ponieważ szczegóły umowy nie są w pełni sprecyzowane na początku projektu.

Z drugiej strony, metodyka waterfall charakteryzuje się jasnym przedmiotem umowy i szczegółowym planem projektu, które są ustalane na samym początku, w momencie zawierania umowy. Taka struktura ułatwia śledzenie postępów i zarządzanie budżetem. Planując projekt w metodyce waterfall, wszystkie wymagania są określone z góry, co minimalizuje ryzyko nieporozumień i zapewnia większą przewidywalność. Niestety, podejście to jest mniej elastyczne w przypadku konieczności wprowadzenia zmian, które mogą wiązać się z dużymi kosztami i koniecznością rozpoczynania prac od nowa, jeżeli zmiany te są wymagane w późniejszych fazach projektu.

Wybór odpowiedniej metodyki często zależy od specyfiki projektu i wymagań Zamawiającego. Dlatego decyzja o zastosowaniu jednej z tych metod powinna wynikać z dogłębnej analizy specyficznych potrzeb i ograniczeń danego projektu.

Planowanie i wykonywanie projektu

W kontekście planowania i wykonywania projektu, zarówno agile, jak i waterfall mają swoje specyficzne cechy, które warto uwzględnić w analizie ich wpływu na skuteczność zarządzania projektem przed podjęciem decyzji o wyborze metodyki w ramach danego projektu.

Jak już wskazałam powyżej, w ramach agile’a, dynamiczne dostosowywanie priorytetów jest kluczowe, co pozwala na ciągłe dostosowywanie się do zmieniających się warunków i wymagań projektu. Ta metodyka promuje elastyczne planowanie, które jest cyklicznie aktualizowane, co z jednej strony może być postrzegane jako zaleta, ale może również prowadzić do nadmiernego skupienia na krótkoterminowych celach. Skupienie na bieżących działaniach i iteracyjnym dostarczaniu wartości może czasem osłabić perspektywę długoterminowych, strategicznych celów projektu, ale z drugiej strony pozwala na szybsze reagowanie na potrzeby Zamawiającego i rynku.

Z kolei waterfall stosuje bardziej strukturalne (kaskadowe) podejście do planowania i wykonania projektu. Projekt określony w umowie dzielony jest na etapy, z których każdy musi być zakończony i , odebrany zanim zespół deweloperski Wykonawcy przejdzie do realizacji następnego. Taka metodyka ułatwia szczegółowe planowanie kosztów oraz daje możliwość wprowadzenia wiążącego harmonogramu. Jednak brak elastyczności w zarządzaniu zmianami w trakcie realizacji projektu jest jedną z głównych wad tego podejścia. Zmiany są trudne do wprowadzenia i zazwyczaj kosztowne zarówno czasowo, jak i finansowo, co może być szczególnie problematyczne w szybko zmieniających się środowiskach.

Ostatecznie, wybór odpowiedniej metody zależy od specyfiki projektu, w tym jego zakresu, złożoności oraz otoczenia, w którym się rozgrywa. Agile jest preferowane w projektach, gdzie szybka adaptacja i reakcja na zmiany są kluczowe, podczas gdy waterfall lepiej sprawdza się w projektach, które wymagają ścisłej kontroli i przewidywalności.

Dokumentacja

W kwestii dokumentacji w projektach zarządzanych metodologiami agile i waterfall istnieją znaczące różnice, które wpływają na sposób, w jaki projekty są planowane, realizowane i przekazywane.

Agile często charakteryzuje się ograniczoną ilością formalnej dokumentacji. Zamiast skupiać się na obszernej dokumentacji, agile priorytetyzuje tworzenie działającego oprogramowania i bezpośrednią współpracę zespołu programistów. Taka strategia może przyczyniać się do szybszego dostarczania produktów i bardziej elastycznego podejścia do zarządzania projektem, ale niesie ze sobą ryzyko braku dostępu do ważnych informacji. Brak szczegółowej dokumentacji może utrudniać orientację nowym członkom zespołu lub osobom z zewnątrz, które przejmują projekt, a także komplikować prace, gdy konieczne jest odwołanie się do wcześniejszych decyzji lub zmian w projekcie. Brak dokumentacji lub ograniczona dokumentacja mogą także nieść za sobą ryzyko sporu między stronami.

W ramach metodyki waterfall szczegółowa dokumentacja odgrywa kluczową rolę. Projekty są dokładnie dokumentowane od początku, co obejmuje specyfikacje, protokoły odbiorów, dokumentację projektową związaną z realizacją poszczególnych etapów i inne formalne dokumenty. Taki wysoki nakład pracy w stosunku do dokumentacji może być czasochłonny, ale zapewnia jasność, spójność i łatwość w śledzeniu postępów. Szczegółowa dokumentacja minimalizuje ryzyko nieporozumień i potencjalnych sporów między stronami, ponieważ wszystkie aspekty projektu są wyraźnie określone i zatwierdzone.

Współdziałanie Zamawiającego

W kwestii współdziałania Zamawiającego z Wykonawcą i jego zespołem, metodyki agile i waterfall różnią się znacząco, co ma wpływ na sposób interakcji, sposób zbierania informacji zwrotnych oraz zaangażowanie Zamawiającego w trakcie realizacji projektu.

W metodyce agile kluczowym elementem jest ciągłe zaangażowanie Zamawiającego. Wymaga to od niego regularnej współpracy, uczestnictwa w spotkaniach i dostarczania bieżącego feedbacku. Taka bliska współpraca umożliwia Wykonawcy lepsze zrozumienie potrzeb Zamawiającego i szybkie wprowadzanie ewentualnych zmian do projektu. Jednakże, dla niektórych Zamawiających stałe zaangażowanie może być wyzwaniem ze względu na ograniczenia czasowe lub brak dostępnych zasobów.

Z kolei w podejściu waterfall współdziałanie Zamawiającego jest zazwyczaj skoncentrowane na dwóch kluczowych momentach: na początku projektu, gdy definiowane są wymagania i oczekiwania, oraz na końcu, przy odbiorze gotowego produktu. Ta metodyka pozwala Zamawiającemu na ustalenie jasnych oczekiwań na samym starcie i minimalizuje potrzebę jego bieżącego zaangażowania, co może być korzystne w przypadku Zamawiających z ograniczoną możliwością bieżącego współdziałania. Jednak brak ciągłej współpracy i brak możliwości zbierania bieżącego feedbacku może prowadzić do rozbieżności między oczekiwaniami a końcowym produktem, co z kolei może skutkować koniecznością dokonywania kosztownych zmian po zakończeniu projektu. Sposobem na bieżące uzyskiwanie feedbacku przez Wykonawcę od Zamawiającego może być wprowadzenie częściowych odbiorów. W wypadku dostarczenia gotowego produktu w oparciu o bieżące odbiory, zmniejsza to ewentualne ryzyko sporu wynikającego z niespełnienia oczekiwań Zamawiającego przez Wykonawcę.

Ryzyko niepowodzenia projektu

Zarządzanie ryzykiem w projektach z wykorzystaniem metodologii agile i waterfall obejmuje różne podejścia i ma kluczowe znaczenie dla powodzenia projektu. Obydwie metody mają swoje zalety i wady w kontekście przewidywania i minimalizowania ryzyka niepowodzenia projektu.

Metodyka agile jest znana z jej zdolności do szybkiej reakcji na zmiany, co jest kluczowe w projektach dynamicznych, gdzie warunki lub wymagania mogą ewoluować w czasie trwania projektu. Agile pozwala na iteracyjne przetestowanie i dostosowanie produktu na bieżąco, co umożliwia minimalizację ryzyka poprzez ciągłe identyfikowanie i rozwiązywanie problemów na wczesnym etapie. Niemniej jednak, w projektach o dużym zakresie lub złożoności, trudno jest przewidzieć wszystkie potencjalne ryzyka z powodu braku pełnej specyfikacji na początku projektu. Co istotne, w praktyce to właśnie najczęściej projekty oparte wyłącznie o metodykę zwinną agile, bez ustalonych z góry przedmiotu umowy i ram działania kończą się niepowodzeniem.

Waterfall, z drugiej strony, charakteryzuje się brakiem elastyczności w zarządzaniu zmianami, co może być problematyczne, gdy pojawiają się nieoczekiwane wyzwania. W metodzie tej ryzyko jest jednak starannie analizowane i zarządzane od początku realizowania projektu. Dzięki wstępnemu kompleksowemu planowaniu i dokumentacji, projekty waterfall mogą efektywnie identyfikować potencjalne problemy zanim staną się one poważne. Jednakże w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń, podejście waterfall może prowadzić do opóźnień i zwiększonych kosztów, ponieważ wprowadzenie zmian w późniejszych fazach jest zazwyczaj trudne i kosztowne.

Ostatecznie, wybór między agile a waterfall powinien być oparty na charakterze projektu, zdolności do adaptacji do zmian oraz na tym, jak kluczowe jest zarządzanie ryzykiem od samego początku. Agile oferuje większą elastyczność i szybszą adaptację, co jest korzystne w nieprzewidywalnych lub szybko zmieniających się środowiskach, podczas gdy waterfall jest lepszy w środowiskach, gdzie jasno określone i stabilne warunki pozwalają na dokładne przewidzenie ryzyk i ich zarządzanie.

Jakość

Jakość produktu końcowego jest jednym z najważniejszych aspektów każdego projektu, a metodyki agile i waterfall oferują różne podejścia do zapewnienia jakości.

Metodyka agile, z jej iteracyjnym, powtarzalnym podejściem, umożliwia częste testowanie i stopniowe udoskonalanie oprogramowania na każdym etapie procesu rozwoju. Agile skupia się na ciągłej adaptacji i doskonaleniu, co pozwala na szybką identyfikację błędów i nieprawidłowości, co z kolei umożliwia ich natychmiastową naprawę. Jest to możliwe dzięki regularnym spotkaniom zespołu, przeglądom sprintów i retrospekcjom. Wymaga to jednak od zespołu Wykonawcy bardzo jasnego zrozumienia „definicji ukończenia” (definition of done), co zapobiega przekazywaniu niedopracowanych funkcji do kolejnych etapów projektu. Pomimo tych zalet, skoncentrowanie na szybkim dostarczaniu kolejnych elementów oprogramowania może czasem prowadzić do tego, że jakość zostaje zaniedbana, jeśli nie zostanie odpowiednio zdefiniowana i kontrolowana.

Z drugiej strony, w modelu waterfall jakość jest zazwyczaj zapewniana przez szczegółowe fazy testowania, które poprzedzają odbiory kolejnych etapów projektu. Każdy etap projektu w metodzie waterfall jest dokładnie zaplanowany i wymaga odbioru, zanim prace będą mogły przejść do następnej fazy. To rygorystyczne podejście zapewnia, że wszystkie komponenty produktu są dokładnie przetestowane i zgodne ze specyfikacją, co minimalizuje ryzyko błędów w ostatecznym produkcie. Jednakże, ta metoda może być mniej elastyczna w przypadku potrzeby szybkiego reagowania na zmiany lub konieczność poprawiania błędów, które zostaną wykryte po dokonaniu odbioru.

Wybór między agile a waterfall w kontekście zapewnienia jakości powinien zależeć od specyfiki projektu, w tym od wymagań dotyczących jakości, czasu dostawy i możliwości przeprowadzania testów. Agile oferuje większą elastyczność i ciągłą możliwość poprawy, co jest korzystne w projektach, gdzie szybkie wykrywanie i naprawa błędów jest kluczowe. Waterfall natomiast może być bardziej odpowiedni dla projektów, gdzie wymagana jest wysoka dokładność i przewidywalność jakości na każdym etapie realizacji.

Metodyki agile i waterfall oferują różne podejścia do zarządzania projektami, które mają swoje specyficzne zalety i ograniczenia. Wybór odpowiedniej metodyki zależy od wielu czynników, w tym charakteru projektu, wymagań Zamawiającego, a także od dynamiki i przewidywalności środowiska, w którym projekt jest realizowany.

Ostatecznie, decyzja o wyborze metodyki powinna wynikać z dogłębnej analizy potrzeb projektu oraz preferencji i możliwości Wykonawcy i Zamawiającego, a także zrozumienia ograniczeń związanych z każdym z podejść. Adaptacja i modyfikacja wybranej metodyki pod konkretne warunki i wymagania projektu często okazuje się kluczem do sukcesu.

Potrzebujesz wsparcia prawnika IT? Napisz do mnie!