Przeniesienie autorskich praw majątkowych w umowie IT. Poradnik dla software house’ów #3

Prawo autorskie w projekcie IT

Przeniesienie autorskich praw majątkowych należy zawsze do kluczowych postanowień w umowach IT. Z jednej strony, zamawiającemu zależy, aby w możliwie najszerszym zakresie otrzymać prawo do danego utworu, z drugiej zaś, wykonawcy powinno zależeć, aby przeniesienie nie było bezwarunkowe.

W umowach IT możesz spotkać się z różnymi modelami zarządzania własnością intelektualną. Przeniesienie autorskich praw majątkowych nie jest jedyną opcją. Oprócz tego, najczęściej napotkasz udzielenie licencji lub model mieszany, w którym przeniesienie autorskich praw majątkowych połączone jest z licencją.

Zamów wzór umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych!

Artykuł jest częścią serii dotyczącej umowy wdrożeniowej, poniżej znajdziesz odnośniki do pozostałych wpisów. Jeśli, któryś z artykułów nie jest jeszcze podlinkowany, oznacza to, że wpis dotyczący tego zagadnienia pojawi się na blogu w najbliższej przyszłości.

Czemu przeniesienie praw autorskich jest najbardziej popularnym modelem?

Odpowiedź jest prosta! Z wykorzystaniem tego instrumentu klient otrzymuje możliwie najszerszą kontrolę nad wykonanym dla niego utworem. W tym artykule przeprowadzę Cię przez wszystkie kwestie związane z przeniesieniem autorskich praw majątkowych,

1. wskażę Ci, co tak właściwie chroni prawo autorskie oraz jakie są różnice pomiędzy osobistymi i majątkowymi prawami autorskimi,
2. pokażę, jaką strukturę powinna mieć modelowa klauzula przeniesienia autorskich praw majątkowych,
3. pokażę Ci, jak zabezpieczyć swój interes wykorzystując klauzulę przeniesienia autorskich praw majątkowych,
4. przedstawię Ci najczęstsze błędy, które popełniają software house’y podczas negocjacji umów ze swoimi klientami w zakresie praw autorskich,
5. podpowiem Ci, na jakie elementy klauzuli przeniesienie autorskich praw majątkowych zwrócić uwagę podczas negocjacji umów ze swoimi podwykonawcami,
6. wskażę Ci, do jakich przepisów prawa zajrzeć.

Co to właściwie są prawa autorskie?

Przeszukując internet, w tym np. branżowe grupy na Facebooku, łatwo znaleźć komentarze osób, które wyjaśniają czym są prawa autorskie. Jednak najczęściej już na etapie podziału na mityczne autorskie prawa osobiste i majątkowe widać, że nie jest to wiedza poparta chociażby lekturą ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (na marginesie, jej aktualną wersję zawsze znajdziesz w tym miejscu).

Co chroni prawo autorskie?

Prawo autorskie zabezpiecza wszystko to, co możemy nazwać utworem. W tym miejscu najlepiej odnieść się do ustawowej definicji utworu:

“Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.”

Przykładem może być tutaj np. utwór literacki, plastyczny, muzyczny czy też fotograficzny.

Prawa autorskie do programu komputerowego

Czy w świetle tej definicji ochronie podlegają także programy komputerowe?

Tak! Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie (art. 74 ustawy). Ochronie podlegają wszelkie formy wyrażenia takiego programu, a więc kod źródłowy czy też kod wynikowy. Ochronie może podlegać również dokumentacja dotycząca programu.

Czy sam pomysł na program komputerowy jest chroniony przez prawo autorskie?

Ważnym pytaniem, które często pojawia się w branży kreatywnej jest to czy pomysł jest również chroniony przez prawo autorskie. Tutaj odpowiedź niestety brzmi ,,nie”.

Prawa autorskie majątkowe i osobiste

Kolejną podstawową kwestią, o której musisz wiedzieć to podział praw autorskich do utworu na prawa majątkowe oraz osobiste.

Prawa osobiste chronią więź autora z jego utworem. Co to oznacza w praktyce? Można wymienić przy tej okazji kilka najważniejszych kwestii, takich jak:

1. prawo do autorstwa utworu,
2. prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
3. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
4. prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
5. prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Nie możesz ich przenieść na inną osobę. Jednak powszechnie stosowaną praktyką jest zobowiązanie do powstrzymania od ich wykonywania.

Dużo istotniejszą rolę w umowach IT odgrywają autorskie prawa majątkowe. To właśnie ich dotyczą klauzule przeniesienia praw autorskich we wszelkich kontraktach IT, gdyż tylko te prawa można przenieść na drugą osobę lub podmiot. Prawa te dotyczą korzystania z utworu oraz rozporządzania nim. W skrócie w ich zakresie leży sfera komercyjna związana z utworem.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych

Najczęstszą praktyką w projektach IT jest przeniesienie całości autorskich praw majątkowych do programu na zamawiającego. Stosunkowo rzadko wykorzystywaną metodą zarządzania własnością intelektualną jest jeszcze licencja.

Jakie zasady musisz zastosować, aby przenieść autorskie prawa majątkowe w sposób poprawny? Zadbaj o to, aby:

1. zrobić to w sposób wyraźny poprzez odrębną klauzulę w umowie lub odrębną umowę – przeniesienie takie powinno odbyć się w formie pisemnej pod rygorem nieważności, co oznacza, że nie możesz go uzgodnić chociażby w mailu,
2. określić utwór będący przedmiotem przeniesienia,
3. wskazać pola eksploatacji, co do których przeniesienie będzie obowiązywało,
4. wskazać moment przeniesienia praw (np. z momentem przekazania programu lub z momentem zapłaty wynagrodzenia),
5. wskazać Twoje oprogramowanie standardowe stosowane przez Ciebie także w projektach realizowanych dla innych klientów, które wyłączone będzie spod zakresu przeniesienia,
6. wskazać ewentualne wykorzystanie przez Ciebie oprogramowania open source i wyłączyć spod zakresu przeniesienia,
7. wskazać czy nabywca praw będzie mógł czynić zmiany w programie oraz czy przeniesienie obejmuje także prawa zależne (czyli np. opracowanie utworu, tłumaczenie, adaptacja),
8. wskazać czy za przeniesienie autorskich praw majątkowych należne będzie odrębne wynagrodzenie.

Jak zabezpieczyć interesy wykonawcy?

Pamiętaj, że Twój klient, jako zamawiający program komputerowy u Ciebie, będzie chciał negocjować klauzulę przeniesienia autorskich praw majątkowych na swoją korzyść. Nie można się temu dziwić, skoro jest to jedna z kilku kluczowych kwestii biznesowych. Często zdarza się, że klient musi przenieść prawa do zamówionego u Ciebie programu na swojego klienta. Musi więc dopilnować, że wszelkie prawa zostały na niego przeniesione skutecznie aby samemu móc skutecznie nimi dalej rozporządzać.

Jednakże, jako wykonawca (software house), musisz zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii.

Moment przeniesienia praw autorskich

Jak prawidłowo wskazać moment przejścia praw autorskich?

Najpowszechniej stosowanymi rozwiązaniami są:

1. przeniesienie w momencie przekazania utworu (programu), lub jego części zamawiającemu,
2. przeniesienie w momencie odbioru końcowego lub częściowego,
3. przeniesienie w momencie ustalenia utworu,
4. przeniesienie w momencie zapłaty wynagrodzenia przez zamawiającego.

Dla Ciebie jako wykonawcy najlepszym rozwiązaniem jest ostatnia opcja. W teorii uniemożliwia ona używania programu przez zamawiającego do momentu zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Czym są pola eksploatacji utworu (programu)?

Pola eksploatacji to inaczej sposób wykorzystania utworu. Przykłady takich pól wskazuje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W przypadku programów komputerowych są to:

1. prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie;
2. prawo do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym,
3. prawo do rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu programu komputerowego lub jego kopii.

Pamiętaj, że przeniesienie autorskich praw majątkowych do programu zawsze następuje w zakresie wyraźnie wskazanych pól eksploatacji. W praktyce oznacza to, że należy precyzyjnie wymienić te pola w klauzuli dot. przeniesienia autorskich praw majątkowych. 

Więcej na temat pól eksploatacji w umowach IT napisałem w osobnym artykule – Pola eksploatacji w umowach IT – o czym musisz pamiętać?

Standardowe oprogramowanie wykonawcy, czyli o pracy na wypracowanych rozwiązań

Realizując projekty IT wykonawcy, w większości przypadków, korzystają z wypracowanego przez siebie oprogramowania (kodu), które następnie jest wykorzystywane w pracy dla różnych klientów. W interesie wykonawcy jest więc wyłączenie tej części oprogramowania, z którego korzystał już wcześniej przy współpracy z innymi zamawiającymi. Na tą część oprogramowania zazwyczaj udzielana jest licencja.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych a terytorium

W przypadku umów wdrożeniowych, których przedmiotem jest wykonanie programu komputerowego, ważne jest również wskazanie terytorium, co do którego obowiązuje przeniesienie autorskich praw majątkowych. W przypadku ograniczenia skutków przeniesienia do jednego czy też kilku Państw lub konkretnego kontynentu, software house otwiera sobie możliwość do sprzedaży podobnego rozwiązania w oparciu o wypracowany kod również innym klientom.

Najczęstsze błędy w trakcie przenoszenia praw autorskich

Negocjując kwestie przeniesienia autorskich praw majątkowych z zamawiającymi, właściciele software house’ów często popełniają te same błędy. Spośród tych najpopularniejszych warto wskazać poniższe:

1. brak określania momentu przeniesienia autorskich praw majątkowych,
2. brak wyłączenia oprogramowania standardowego,
3. brak uregulowania kwestii związanych z prawami zależnymi,
4. brak wskazania pól eksploatacji.

Prawa autorskie w poszczególnych formach zatrudnienia

Istotną rolę w temacie autorskich praw majątkowych i ich przenoszenia na klientów pełnią osoby, z którymi współpracuje wykonawca projektu IT. W zależności od formy współpracy (umowa B2B, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o pracę) zmieni się podejście dotyczące autorskich praw majątkowych.

Pamiętaj! Aby skutecznie przenieść autorskie prawa majątkowe na klienta, musisz najpierw skutecznie otrzymać je od swoich podwykonawców lub pracowników. Wyjątkiem jest tutaj oczywiście sytuacja, w której wszystko wykonujesz własnymi rękoma.

Jak to wygląda w praktyce?

Przeniesienie autorskich praw majątkowych w umowie o pracę

Zacznijmy od umowy o pracę. Tutaj sprawa jest stosunkowo prosta. Utwory, w tym programy komputerowe, wykonane przez pracownika (poprzez pracownika należy na potrzeby tego artykułu rozumieć wyłącznie osobę zatrudnioną w oparciu o umowę o pracę) z automatu przechodzą na pracodawcę.

Spójrz, co mówi na ten temat jeden z przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych w umowie zlecenia, umowie o dzieło, umowie o współpracy B2B

W przypadku wszystkich pozostałych umów (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o współpracy – B2B) taki automatyzm już nie występuje. Oznacza to, że jeśli nie zadbasz aby podwykonawca przeniósł autorskie prawa majątkowe do wykonanych przez siebie utworów na Ciebie (Twój software house), to zgodnie z ustawą przyjmuje się, że otrzymujesz jedynie licencję. Przypilnuj więc aby przeniesienie z podwykonawcy lub pracownika na Ciebie miało przynajmniej taki sam zakres jak z Ciebie na Twojego klienta.

Przepisy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Lista wybranych przepisów z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, na które warto zwrócić uwagę w kontekście umów IT:

1. art. 1 – definicja utworu,
2. art. 16 – autorskie prawa osobiste,
3. art. 17 – autorskie prawa majątkowe,
4. art. 41 – przeniesienia autorskich praw majątkowych,
5. art. 50 – przykładowe pola eksploatacji dla wszystkich utworów,
6. art. 65-68  – licencja,
7. art. 74 – program komputerowy,
8. art. 79 – ochrona autorskich praw majątkowych.